Mikroorganizmy patogenne (wywołujące choroby) to: niektóre rodzaje bakterii i grzyby oraz wirusy.

BAKTERIE

Bakterie są organizmami jednokomórkowymi. Cechą charakterystyczną komórki bakterii jest brak jąder komórkowych i mitochondriów wewnątrz komórki. Wielkość komórek bakteryjnych oscyluje w przedziale od 0,2 µm do 10 µm. Komórki bakterii mają różne kształty: kulisty, pałeczkowaty, laseczkowaty, spiralny itd. Część bakterii (pakietowce, gronkowce, paciorkowce) łączy się ze sobą, tworząc układy przestrzenne. Bakterie występują praktycznie wszędzie na kuli ziemskiej, również w bardzo niesprzyjających warunkach. Bakterie rozmnażają się przez podział komórki jak również przez pączkowanie. W sprzyjających warunkach (odpowiednia temperatura, wilgotność, dostęp do pokarmu) bakterie mnożą się w szybkim tempie. W niesprzyjających warunkach mogą tworzyć formy przetrwalnikowe takie jak endospory.

Bakterie (poza nielicznymi wyjątkami) odżywiają się cudzożywnie poprzez pobieranie substancji pokarmowych z otoczenia. Są wśród nich saprobionty, których pokarm stanowi martwa materia organiczna (np. cukry lub białka w procesach fermentacji i gnicia). Część bakterii to symbionty żyjące w organizmach ludzi i zwierząt, ułatwiające prowadzenie procesów życiowych. Niektóre bakterie z gatunków pasożytniczych, mogą zakłócać funkcjonowanie organizmów, powodując u nich choroby.

Do chorób wywoływanych przez bakterie należą:

• kiła (krętek blady Treponema pallium), dur brzuszny (Salmonella enterica),
• trąd (prątki Mycobacterium leprae), dżuma (pałeczki Yersinia pestis),
• gruźlica (prątek gruźlicy Mycobacterium tuberculosis).

Część z bakterii produkuje toksyny wywołujące zatrucia, czasem zagrażające życiu. Najsilniejsza naturalna toksyna to produkowana przez bakterie Clostridium botulinum to jad kiełbasiany. Staphylococus aureus (gronkowiec złocisty) wytwarza toksyny, które wywołują zatrucie pokarmowe. Istnieją także potencjalnie niegroźne bakterie takie jak Pseudomonas aeruginosa czy Mycobacterium avium które mogą być przyczyną zakażenia oportunistycznego przy osłabionej odporności.

GRZYBY

Grzyby są znacznie większe od bakterii, dlatego komórki grzybów posiadają jadra komórkowe i są rozpowszechnione na całym święcie. Pozyskują pokarm z martwej substancji organicznej (np. z drewna) lub pasożytują na roślinach, zwierzętach i ludziach. Spośród wielu rodzajów grzybów tylko niewielka ich część jest patogenna. Wyróżniamy wśród nich grzyby mikroskopijne powodujące grzybicę skóry i paznokci. Są to głównie dermatofity (Trichophyton mentagrophytes) i grzyby drożdżopodobne (Candida albicans), rzadziej grzyby pleśniowe. Grzyby pleśniowe (Aspergillus brasiliensis), z kolei, wydzielają bardzo toksyczne mykotoksyny. Mykotoksyny są rakotwórcze i mutagenne; m.in. hamują syntezę DNA oraz powodują zmiany w metabolizmie RNA. Mogą być przyczyną ostrych i przewlekłych zatruć (także śmiertelnych), mogą powodować alergie, grzybice, choroby układu oddechowego, pokarmowego i wątroby, a także liczne choroby związane z osłabieniem układu odpornościowego.

WIRUSY

Wirusy są patogennymi cząsteczkami o skomplikowanej budowie, składające się z białek i kwasów nukleinowych (nukleoproteidy), dlatego nie posiadają struktury komórkowej, są niezdolne do podziału poza zaatakowaną komórką, nie wydzielają enzymów. Pojedyncza, kompletna cząstka wirusa, zdolna do zakażenia komórki to winion o wielkości oscylującej w granicach: 20 – 300 nm, niewidoczny w mikroskopie świetlnym, tylko elektronowym. W zależności od materiału genetycznego znajdującego się w cząsteczce, wyróżniamy wirusy DNA i RNA.

Międzynarodowy Komitet Taksonomii Wirusów sklasyfikował podstawowe taksony wirusów: dsDNA, ssDNA, używające odwrotnej transkryptazy, dsRNA, ssRNA(-), ssRNA(+), w skład których (taksonów) wchodzą rodziny i podrodziny wirusów. Podstawowe procesy zachodzące podczas zakażenia komórki przez wirusy są wspólne dla wszystkich wirusów. Wyróżnia się zakażenia miejscowe – określony narząd lub tkanka (krowianka, grypa) jak również zakażenia uogólnione – choroby gorączkowe. Przykładowe choroby wywoływane zakażeniem wirusowym to: grypa, odra, żółtaczka, polio, zespół nabytego braku odporności (HIV) oraz opryszczka pospolita.

Usuwanie mikroorganizmów patogennych z przedmiotów i powierzchni użytkowych nosi miano dezynfekcji.

Do dezynfekcji powierzchni używa się produktów biobójczych oraz wyrobów medycznych do specjalistycznego zastosowania (dezynfekcja w obszarze medycznym oraz dezynfekcja innych wyrobów medycznych). Dla każdego z produktów do dezynfekcji muszą zostać wykonane testy skuteczności potwierdzające jego aktywność wobec konkretnych patogenów.

Norma PN-EN 14885:2019 – Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne, zastosowanie Norm Europejskich do chemicznych środków dezynfekcyjnych i antyseptycznych zawiera szczegółowe wytyczne dotyczące metod badania jak również kryteriów oceny dla każdego z trzech obszarów stosowania: medycznego, weterynaryjnego i grupy obejmującej obszary: spożywczy, przemysłowy, domowy i instytucjonalny.

Produkt do dezynfekcji narzędzi w obszarze medycznym powinien wykazywać skuteczność:

• bakteriobójczą wobec szczepów: Staphylococcus ureus, Pseudomonas aeruginosa, Enterococcus hirae (poziom redukcji co najmniej 5 log),
• grzybobójczą wobec szczepów: Candida albicans, Aspergillus brasiliensis (poziom redukcji co najmniej 4 log),
• prątkobójczą wobec szczepów: Mycobacterium avium i Mycobacterium teraae (redukcja co najmniej 4 log),
• wirusobójczą wobec: poliovirus, norovirus i adenowirus (redukcja co najmniej 4 log).

mgr inż. Krzysztof Kapczyński

SpecChem Firma Konsultingowa

Konsultant Higiena-Dent ds. Wyrobów Medycznych do dezynfekcji